Karbon Ayak İzi Nedir?

Karbon Ayak İzi Tanımı ve Kapsamı

Karbon ayak izi, bir bireyin, kuruluşun, ürünün veya hizmetin faaliyetleri sonucunda atmosfere salınan toplam sera gazı miktarını ifade eder. Bu değer genellikle karbondioksit eşdeğeri (CO₂e) olarak hesaplanır ve tüm sera gazlarını (CO₂, CH₄, N₂O vb.) ortak bir ölçekte değerlendirmeyi mümkün kılar.

Karbon ayak izi hesaplaması; enerji tüketimi, ulaşım, üretim süreçleri, atık yönetimi, tedarik zinciri operasyonları ve hizmet faaliyetleri gibi geniş bir yelpazedeki emisyon kaynaklarını kapsar. Bu ölçüm, yalnızca doğrudan emisyonları değil, dolaylı olarak neden olunan emisyonları da içerir.

Karbon ayak izi ölçümü, emisyonların belirlenmesi ve azaltım stratejilerinin planlanması için temel bir veri sağlar. Bu nedenle, çevre yönetim sistemlerinin, sürdürülebilirlik raporlarının, net sıfır hedeflerinin ve iklim değişikliğiyle mücadele planlarının en kritik bileşenlerinden biridir. İşletmeler, karbon ayak izi verilerini kullanarak hem operasyonel verimliliği artırabilir hem de çevresel sorumluluklarını yerine getirebilir.

Karbon Ayak İzi Hesaplamasının Amacı ve Önemi

Karbon ayak izi hesaplamasının temel amacı, faaliyetlerden kaynaklanan sera gazı emisyonlarını nicel olarak belirlemek ve bu veriler ışığında etkin azaltım stratejileri geliştirmektir. Bu süreç, sürdürülebilirlik yönetiminin ölçülebilir bir zemine oturmasını sağlar ve kurumların çevresel etkilerini sistematik şekilde kontrol altına almasına yardımcı olur.

Kurumsal Düzeyde Önemi

Kurumsal ölçekte karbon ayak izi hesaplaması; enerji tüketim kalıplarının, üretim süreçlerinin ve tedarik zinciri operasyonlarının detaylı olarak incelenmesini gerektirir. Bu sayede enerji verimliliği fırsatları tespit edilir, kaynak kullanımı optimize edilir ve gereksiz maliyetler azaltılabilir.

Karbon ayak izi verileri, CBAM (Sınırda Karbon Düzenlemesi), ETS (Emisyon Ticaret Sistemi) ve TSRS (Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları) gibi uluslararası ve ulusal düzenlemelere uyumun teknik temelini oluşturur. Özellikle Avrupa Birliği pazarına ihracat yapan işletmeler için CBAM uyumluluğu, ticaret sürekliliği açısından kritik öneme sahiptir.

Finansal ve Yatırımcı İlişkileri Açısından Önemi

Yatırımcılar açısından da karbon ayak izi hesaplamaları önemli bir güven unsurudur. Kurumların emisyonlarını düzenli olarak ölçmesi ve azaltım planlarını raporlaması, çevresel risklerin yönetildiğini ve operasyonel sürdürülebilirliğin sağlandığını gösterir. Bu durum, ESG (Çevre, Sosyal ve Yönetişim) performansının güçlenmesini ve sürdürülebilir finansman kaynaklarına erişimi kolaylaştırır.

Bireysel Düzeyde Önemi

Bireysel ölçekte ise karbon ayak izi hesaplaması, enerji tüketimi, ulaşım tercihleri ve tüketim alışkanlıklarının çevresel etkisini somutlaştırır. Böylece bireyler, kendi emisyonlarını azaltmaya yönelik hedefler belirleyebilir ve karbon nötr yaşam modellerine geçişte bilinçli adımlar atabilir.

Karbon Ayak İzi Hesaplamasında Kullanılan Uluslararası Standartlar

Karbon ayak izi hesaplaması, küresel ölçekte tanımlanmış metodolojiler ve standartlara dayanır. Bu standartlar, kurumların emisyon verilerini doğru, tutarlı ve karşılaştırılabilir biçimde raporlamasını sağlar. Böylece farklı sektörlerdeki kuruluşlar, sürdürülebilirlik performanslarını uluslararası düzeyde kıyaslayabilir ve doğrulanabilir bir emisyon yönetim sistemi kurabilir.

Temel Standartlar

ISO 14064 – Sera Gazı Hesaplama ve Raporlama Standardı

Kurumsal düzeyde sera gazı emisyonlarının ölçülmesi, doğrulanması ve raporlanmasına yönelik uluslararası bir çerçevedir. Üç bölümü bulunur: İlki organizasyon seviyesinde emisyon hesaplamasını, ikincisi proje bazlı azaltım uygulamalarını, üçüncüsü ise doğrulama ve belgelendirme süreçlerini kapsar. ISO 14064, işletmelerin karbon yönetimi sistemlerini ISO 14001 çevre yönetim sistemleriyle entegre yürütmesine de olanak tanır.

GHG Protocol (Sera Gazı Protokolü)

Dünya genelinde en yaygın kullanılan metodolojidir. Emisyonları Scope 1 (doğrudan emisyonlar), Scope 2 (dolaylı enerji emisyonları) ve Scope 3 (diğer dolaylı emisyonlar) olarak sınıflandırarak kapsamlı bir ölçüm yaklaşımı sunar. GHG Protocol, hem kurumsal karbon ayak izi hem de tedarik zinciri analizlerinde referans doküman niteliğindedir.

ISO 14067 – Ürün Karbon Ayak İzi Standardı

Ürün veya hizmet bazlı karbon ayak izi hesaplamaları için geliştirilmiştir. Bu standart, yaşam döngüsü değerlendirmesi (LCA) prensiplerine dayanarak, ürünün hammadde temininden bertarafa kadar olan tüm süreçlerdeki karbon etkisini belirler. Özellikle eko-tasarım, karbon etiketleme ve ürün çevresel beyanı (EPD) çalışmalarında kullanılır.

IPCC Rehberleri

Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) tarafından yayımlanan bu rehberler, ülkelerin ve kurumların sera gazı emisyon faktörlerini belirlemesinde bilimsel temel sağlar. Bu kaynaklar, karbon hesaplamalarının ülke enerji karışımı, yakıt türleri ve proses farklılıklarına göre doğru yapılabilmesini mümkün kılar.

Hesaplama Kapsamlarının Belirlenmesi (Scope 1, Scope 2, Scope 3)

Karbon ayak izi hesaplamasında en temel adım, kurumun faaliyetlerinden kaynaklanan sera gazı emisyonlarının hangi kapsam altında değerlendirileceğini doğru şekilde tanımlamaktır. Bu sınıflandırma, GHG Protocol çerçevesine dayanır ve işletmenin doğrudan kontrol ettiği veya dolaylı olarak etkilediği tüm emisyon kaynaklarını üç ana başlık altında toplar.

Scope 1 – Doğrudan Emisyonlar

Şirketin kontrolü altındaki faaliyetlerden kaynaklanan sera gazı salımlarını ifade eder. Bunlar genellikle tesislerde kullanılan fosil yakıtlar, üretim proseslerinde açığa çıkan gazlar veya kurumun araç filosundan kaynaklanan yakıt tüketimi gibi doğrudan emisyonlardır. Bu nedenle Scope 1, şirketin operasyonel sınırları içinde yönetilebilen, ölçümü en net ve azaltımı en hızlı gerçekleştirilebilen emisyon grubudur.

Enerji dönüşümü projeleri, fosil yakıt kullanımının azaltılması ve süreç optimizasyonları bu alanda etkili sonuçlar doğurur.

Scope 2 – Dolaylı Enerji Emisyonları

Şirketin doğrudan üretmediği, ancak tüketime bağlı olarak sebep olduğu enerji kaynaklı emisyonları kapsar. Örneğin, satın alınan elektrik, buhar veya ısı üretimi sırasında ortaya çıkan sera gazları bu kapsamda değerlendirilir. Scope 2 emisyonları, özellikle enerji yoğun sektörlerde toplam karbon ayak izinin önemli bir kısmını oluşturur.

Bu nedenle kurumların enerji verimliliği yatırımlarına yönelmesi, yenilenebilir enerji kaynaklarını tercih etmesi veya I-REC gibi yenilenebilir enerji sertifikalarıyla enerji tüketimini dengelemesi kritik önem taşır.

Scope 3 – Diğer Dolaylı Emisyonlar

Hesaplamanın en geniş ve karmaşık alanıdır. Şirketin tedarik zinciri boyunca gerçekleşen tüm dolaylı emisyonları kapsar ve genellikle toplam karbon ayak izinin en büyük payını oluşturur. Hammadde tedariki, taşımacılık, iş seyahatleri, ürünün kullanım ömrü boyunca ortaya çıkan emisyonlar ve atık yönetimi süreçleri bu kapsamda değerlendirilir.

Scope 3’ün ölçülmesi, doğrudan kontrol dışındaki aktörlerle (tedarikçiler, müşteriler, lojistik firmaları vb.) iş birliği gerektirir. Bu nedenle sürdürülebilir tedarik zinciri yönetimi ve tedarikçi değerlendirme sistemleri, bu kapsamın yönetiminde en etkili araçlardandır.

Karbon Ayak İzi Hesaplama Süreci

Veri Toplama Aşaması

Karbon ayak izi hesaplamasının en kritik aşamalarından biri, doğru ve güvenilir verilerin toplanmasıdır. Emisyon hesaplamalarının doğruluğu, kullanılan verilerin kalitesiyle doğrudan ilişkilidir.

Enerji Tüketimi Verileri: Elektrik, doğalgaz, LPG, motorin veya kömür gibi enerji türlerinin tüketim miktarları detaylı olarak toplanmalıdır. Tüketim verileri, fatura kayıtlarından, sayaç okumalarından veya enerji yönetim sistemlerinden elde edilir.

Ulaşım ve Lojistik Verileri: Şirket araç filosunun yakıt tüketimi, lojistik taşımacılık faaliyetleri, iş seyahatleri ve çalışanların işe gidiş-geliş modelleri bu kapsamda değerlendirilir.

Atık Yönetimi Verileri: Atık miktarı (kg veya ton), atık türü (örneğin tehlikeli, ambalaj, organik vb.) ve bertaraf yöntemi (depolama, yakma, geri dönüşüm) bazında toplanmalıdır.

Emisyon Faktörlerinin Kullanımı

Emisyon faktörleri, belirli bir faaliyet sonucunda atmosfere salınan sera gazı miktarını (genellikle CO₂ eşdeğeri cinsinden) hesaplamak için kullanılan bilimsel katsayılardır. Basit bir ifadeyle, bir emisyon faktörü; birim tüketim başına (örneğin 1 kWh elektrik, 1 litre motorin veya 1 ton atık) ortaya çıkan karbon miktarını temsil eder.

Emisyon faktörleri, uluslararası kuruluşlar tarafından yayımlanan rehber ve veri tabanlarına dayanır. En yaygın kullanılan kaynaklar arasında IPCC, DEFRA, Ecoinvent ve EPA bulunmaktadır.

Hesaplama Formülü

Karbon ayak izi hesaplamasında temel formül şudur:

Karbon Ayak İzi (CO₂e) = Faaliyet Verisi × Emisyon Faktörü

Örneğin: Bir işletme 15.000 litre dizel yakıt tüketmişse ve dizelin emisyon faktörü 2,68 kg CO₂e/litre ise:

15.000 × 2,68 = 40.200 kg CO₂e (40,2 ton CO₂e)

Sonuçların Analizi ve Raporlanması

Hesaplanan emisyon verileri, yıllık veya dönemsel raporlar halinde değerlendirilir. Analiz aşamasında:

• En yüksek emisyon kaynaklarının belirlenmesi
• Zaman içindeki değişimlerin izlenmesi
• Sektörel kıyaslamalar yapılması
• CBAM ve ETS uyum süreçlerine entegrasyon
• Karbon dengeleme (offset) politikalarının oluşturulması

gibi adımlar yer alır.

Karbon Ayak İzi Azaltım Stratejileri

Karbon ayak izini azaltmak, yalnızca emisyonları ölçmekle değil; bu verileri stratejik aksiyon planlarına dönüştürmekle mümkündür.

Enerji Verimliliği Projeleri: LED dönüşümü, ısı yalıtımı, yenilenebilir enerji kullanımı, enerji geri kazanım sistemleri kurulumu.

Ulaşım Optimizasyonu: Araç paylaşım sistemleri, elektrikli araç dönüşümü, filo yönetimi, rota optimizasyonu, uzaktan çalışma modelleri.

Atık Yönetimi: Geri dönüşüm oranlarının artırılması, sıfır atık uygulamaları, döngüsel ekonomi modelleri.

Tedarik Zinciri Yönetimi: Yerel tedarikçilerle çalışma, sürdürülebilir satın alma politikaları, tedarikçi değerlendirme sistemleri.

Karbon Dengeleme (Offsetting): Yenilenebilir enerji, ormanlaştırma veya karbon kredisi satın alımı yoluyla emisyonların dengelenmesi.

Karbon Ayak İzi Hesaplamasının İşletmelere Sağladığı Faydalar

Yasal Uyum ve Rekabet Avantajı: CBAM, ETS ve TSRS gibi düzenlemelere uyum sağlayarak ticaret sürekliliğini koruma.

Maliyet Tasarrufu: Enerji verimliliği ve kaynak optimizasyonu yoluyla işletme maliyetlerini azaltma.

Finansmana Erişim: ESG kriterlerine uyum göstererek yeşil finansman kaynaklarına erişim.

Kurumsal İtibar: Çevresel sorumluluk bilincini göstererek marka değerini artırma.

Stratejik Planlama: Net sıfır hedefleri için bilimsel temelli yol haritası oluşturma.

Salcan Danışmanlık ile Karbon Ayak İzi Yönetimi

Salcan Danışmanlık olarak, İzmir, Denizli ve Adana ofislerimizle işletmelere karbon ayak izi hesaplama, raporlama ve azaltım stratejileri konusunda profesyonel danışmanlık hizmeti sunuyoruz. Yatırım teşvik belgesi, belgelendirme ve ihracat destekleri konularındaki uzmanlığımızı, karbon yönetimi ile birleştirerek entegre çözümler sunuyoruz.

Karbon ayak izi hesaplama süreçlerinizde yanınızdayız. Uluslararası standartlara uygun, doğrulanabilir ve şeffaf emisyon raporlaması için bizimle iletişime geçebilirsiniz.